The Behistun Inscriptions

Բեհիսթունի արձանագրությունը

Բեհիսթունի արձանագրություն, Աքեմենյան արքա Դարեհ Ա հրամանով մ.թ.ա. 523-521 թվականներին Բեհիսթուն ժայռի վրա փորագրված եռալեզու (հին պարսկերեն, էլամերեն և բաբելոներեն) տեքստ։ Գտնվում է Պարսկաստանի Քիրմանշահ քաղաքի մոտ։ Ըստ նշանակության՝ Աքեմենյան Պարսկաստանի դարաշրջանին պատկանող մինչ այժմ գտնված ամենակարևոր արձանագրությունն է։ Վերծանվել է XIX դարի 30-40-ական թվականներին անգլիացի գիտնական Հենրի Կրեսվիկ Ռոուլինսոնի կողմից։ Արձանագրությունը բովանդակում է Պարսից արքա Կամբյուսեսի մահից հետո Աքեմենյան տերության մեջ ծագած ապստամբությունների և դրանք Դարեհ Ա կողմից ճնշման պատմությունը։ Ապստամբած երկրների թվում հիշատակվում է նաև Հայաստանը (Հայաստանի համար հին պարսկերենով գործածված է «Արմինա», բաբելոներենով՝ Ուրարտու (Ուրաշտու) և էլամերենով՝ Հարմինուեա անունները), ընդարձակ տեղեկություններ կան Հայաստանում ապստամբության ընթացքի վերաբերյալ։

Բեհիսթունի արձանագրությունը հայերի ապստամբության մասին

«Դարեհ թագավորն ասում է. Երբ ես Բաբելոնի մեջ էի գտնվում, իմ դեմ ապստամբեցին հետևյալ երկրները՝ Պարսկաստան, Շոշաստան, Մեդիա, Ասորիք, Եգիպտոս, Պարթևստան, Մարգիանա, Սատտագուշ (Պենջաբ), Հայաստան («Արմենիա»)։

...Դարեհ թագավորն ասում է. Արդ՝ Արմենիա («Արմինա») ուղարկեցի մի արմեն («արմենիյա») իմ Դադարշիշ անունով ծառային և այսպես պատվիրեցի. «Գնա', նվաճի'ր այդ ապստամբ ժողովրդին, որ ինձ չի հպատակվում»։ Դադարշիշը գնաց Արմենիան նվաճելու։ Երբ նա եկավ Արմենիա, ապստամբները դուրս եկան Դադարշիշի դեմ ճակատամարտ տալու համար։ Դադարշիշը ճակատամարտն ընդունեց։ Արմենիայի մեջ Զուզա անունով մի ավան կա. ճակատամարտը տեղի ունեցավ այնտեղ։ Արամազդն ինձ օգնեց։ Շնորհիվ Արամազդի` իմ բանակը շատ մարդ կոտորեց թշնամու բանակից։ Թուրավահարա ամսի 8-ին էր (Ըստ Յուստիի՝ 521 թվականի ապրիլի 19, իսկ ըստ Կյոնիգի՝ 521 թվականի մայիսի 21), երբ ճակատամարտը տեղի ունեցավ։

...Դարեհ թագավորն ասում է. Ապստամբները երկրորդ անգամ հավաքեցին իրենց ուժերը և նորից դուրս ելան Դադարշիշի դեմ պատերազմի։ Արմենիայի մեջ Տիգրա անունով մի բերդ կա. ճակատամարտը տեղի ունեցավ այնտեղ։ Արամազդն ինձ օգնեց։ Շնորհիվ Արամազդի` իմ բանակը թշնամու բանակին հալածեց։ Թուրավահարա ամսի 18-ն էր (ըստ Յուստիի՝ 521 թվականի ապրիլի 29, իսկ ըստ Կյոնիգի՝ 521 թվականի մայիսի 31), երբ ճակատամարտը տեղի ունեցավ։

...Դարեհ թագավորն ասում է. Ապստամբները երրորդ անգամ հավաքվեցին և դուրս ելան Դադարշիշի դեմ պատերազմի։ Արմենիայի մեջ Ուհյամա անունով մի բերդ կա. ճակատամարտը տեղի ունեցավ այնտեղ։ Արամազդն ինձ օգնեց։ Շնորհիվ Արամազդի` իմ բանակը շատ մարդ կոտորեց թշնամի բանակից։ Թայգրաչի ամսի 9-ն էր (Ըստ Յուստիի՝ 521 թվականի մայիսի 20, ըստ Կյոնիգի՝ 521 թվականի հունիսի 21), երբ ճակատամարտը տեղի ունեցավ։ Հետո Դադարշիշը, հնազանդվելով իմ հրամանին, մնաց Արմենիայում, մինչդեռ ես իմ նիզակը ուղղում էի դեպի Մեդիա։

...Դարեհ թագավորն ասում է. այնուհետև Արմենիա ուղարկեցի Վահումիսա անունով մի պարսկի, իմ ծառային, և այսպես պատվիրեցի. «Գնա', նվաճի'ր այդ ապստամբ ժողովուրդն, որ ինձ չի հնազանդվում»։ Վահումիսան գնաց Արմենիան նվաճելու։ Ապստամբները հավաքվեցին և դուրս ելան Վահումիսայի դեմ պատերազմի։ Ասորեստանի մեջ Իզալա անունով մի երկիր կա. ճակատամարտը տեղի ունեցավ այնտեղ։ Արամազդն ինձ օգնեց։ Շնորհիվ Արամազդի` իմ բանակը շատ մարդ սպանեց ապստամբների բանակից։ Անամակա ամսի 15-ն էր (ըստ Յուստիի՝ 520 թվականի հունվարի 18, ըստ Կյոնիգի՝ 522 թվականի դեկտեմբերի 31), երբ ճակատամարտը տեղի ունեցավ»

Бехистунский протокол об армянском восстании

Надпись Бехистуна по приказу царя Ахеменидов Дария I в до н.э. Текст на трех языках (древнеперсидский, эламско-вавилонский), выгравированный на скале Бехистун в 523-521 гг. Он расположен недалеко от персидского города Кирманшах. По значению это самая важная надпись персидского периода Ахеменидов. Его расшифровал в 30-40-х годах XIX века английский ученый Генри Кресвик Роулинсон. Надпись повествует о восстаниях в империи Ахеменидов после смерти персидского царя Камбиза, подавленных Дарием I. Среди мятежных стран - Армения (Армения используется на древнеперсидском как «Армина», на вавилонском как Урарту (Урашту) и в эламитском как Харминуэа).

"Царь Дарий говорит: Когда я был в Вавилоне, против меня восстали следующие страны: Персия, Шошастан, Мидия, Сирия, Египет, Парфия, Маргиана, Саттагуш (Пенджаб), Армения («Армения»).

... Царь Дарий говорит: Я послал армянина («Армения») в Армению («Армения») к слуге по имени Дадаршиш, поэтому я приказал: «Иди, побеждай тех непокорных людей, которые мне не подчиняются». Дадаршиш отправился покорять Армению. Когда он прибыл в Армению, повстанцы выступили воевать с Дадаршишем. Дадаршиш принял бой. В Армении есть поселок под названием Зуза. Там произошла битва. Арамазд мне помог. Благодаря Арамазду моя армия уничтожила множество людей из вражеской армии. Битва произошла 8-го числа месяца Туравахара (19 апреля 521 г., согласно Джусти и 21 мая 521 г., согласно K նի nig).

... Царь Дарий говорит: Восставшие во второй раз перегруппировались и снова пошли войной против Дадаршиша. В Армении есть крепость Тигра. Там произошла битва. Арамазд мне помог. Благодаря Арамазду моя армия преследовала вражескую армию. Сражение произошло 18 числа месяца Туравахара (29 апреля 521 г. до н.э. и 31 мая 521 г. до н.э., по словам Кшённига).

... Царь Дарий говорит: Мятежники собрались в третий раз и пошли войной против Дадаршиша. В Армении есть крепость Ухьяма. Там произошла битва. Арамазд мне помог. Благодаря Арамазду моя армия уничтожила множество людей из вражеской армии. Это было 9-го числа месяца Тайграч (согласно Джусти, 20 мая 521 г., согласно K նի nig, 21 июня 521 г.), когда произошла битва. Затем Дадаршиш, повинуясь моему приказу, остался в Армении, а я направил копье на СМИ.

... Царь Дарий говорит: Затем я отправил в Армению персия по имени Вахумиса, моего слугу, и приказал «Иди, победи тех непокорных людей, которые мне не подчиняются». Вахумиса отправился покорять Армению. Повстанцы собрались и пошли войной против Вахумисы. В Ассирии есть страна под названием Исала. Там произошла битва. Арамазд мне помог. Благодаря Арамазду моя армия убила много людей из армии повстанцев. Это было 15-го числа месяца Анамака (согласно Джусти, 18 января 520 г., согласно K նի nig, 31 декабря 522 г.), когда произошла битва.

Նաքշի-Ռուստեմի(Նաքշ-է-Ռոստամի)

Նաքշ-է-Ռոստամի պարսկերեն արձանագրություններում Հայաստանը նշված է որպես 10-րդ սատրապություն

Պերսեպոլիսից այն կողմ ՝ լեռան լանջերին, հնագետները հայտնաբերեցին Նաքշ-է-Ռոստամի պարսկերեն արձանագրությունները փորագրված ժայռի մեջ,

Материал скомпонован и отредактирован: Аршам Агамалян